De culturele en sociale structuren waarin we leven worden door kunstenaars onderzocht. Het lijkt de inhoud van veel hedendaagse kunst te bepalen: de precaire toestand van de wereld, het karakter van de instellingen en de regels die individueel of collectief gedrag bepalen. De boodschap van het kapitalisme is dat we leven in een wereld van onroerende goederen en vaste, politieke kaders, waarin alleen het decor in hoog tempo verandert. Kunst bevraagt deze boodschap. Het is een idee dat ook de kern van Relational Aesthetics vormt. De term werd in 1998 geïntroduceerd door Nicolas Bourriaud. Hij definieerde in zijn boek 'relational aesthetics' als: ‘...een reeks op elkaar afgestemde artistieke gedragingen met als theoretisch en praktisch uitgangspunt het geheel van menselijke relaties en hun sociale context...'. Bourriaud meent dat kunstenaars als Rirkrit Tiravanija de toeschouwer alternatieve, ervaringsgerichte "opties" geven. Het kunstwerk 'materialiseert een relatie tot de wereld'. In de relaties die in dergelijke situtaties opgeroepen worden wordt de deelnemer losgemaakt van gebruikelijke culturele gedragscodes.
Relational aesthetics breekt met het idee van een kunstwerk in een traditionele galerie of museum, de kunstenaar heeft ook geen studio of atelier meer nodig. Het is conceptuele kunst die de dynamische sociale omgeving tot uitgangspunt neemt. Het doel is het creëren van een sociale situatie; het kunstwerk is de ervaring van de geconstrueerde sociale omgeving door de beschouwer. De taak van de kunstenaar is om deze sociale ervaring in goede banen te leiden. In een ruimte creëren kunstenaars een (vaak vluchtige) sociale gebeurtenis. Dit kan een gezamenlijke maaltijd zijn, een discussie, of zelfs samen rondhangen.
De kunstenaar Rirkrit Tiravanija kookte in 1992 tijdens zijn tentoonstelling Untitled, Free rijst met Thaise curry voor bezoekers in de galerie. ‘Niet het voedsel is belangrijk, maar wat er gebeurt tussen mensen,’ stelde Tiravanija. De gemeenschappelijke ervaring van het eten van het voedsel werd het onderwerp van de tentoonstelling, onder leiding van de kunstenaar die fungeerde als een ‘curator van de ervaring’.
Het werk van kunstenaar Roé Cerpac is volledig gebaseerd op het ontmoeten van mensen en het voeren van gesprekken. Zijn werk is een dialoog. ‘Ik presenteer visuele kunst als een manier van kijken. Dat kan aan elk proces in de wereld gerelateerd worden. Op een praktisch niveau betekent dit dat ik met verschillende mensen samenwerk om nieuwe visies te creëren.’
Tino Sehgal instrueerde rondleiders voor een tentoonstelling ‘This Progress’ in het Guggenheim, zij begeleidden bezoekers in het museum met gesprekken en discussies terwijl ze met hen meeliepen. Het gesprek was daarbijhet medium en de boodschap, het moment van de gedeelde communicatie het kunstwerk.
Zijn werken noemt Sehgal 'geconstrueerde situaties', waarbij één of meer mensen instructies uitvoeren die bedacht zijn door de kunstenaar. Deze constructed situations zijn een vorm van sociaal begeleidde performance, 'onzichtbare' kunstwerken. En in tegenstelling tot alle andere kunst in een museum geldt die onzichtbaarheid ook nadat het werk gemaakt is. Je krijgt geen uitleg, toelichting of catalogus bij een werk van Sehgal, hij verbiedt elke documentatie, fotografie of film. De kunstwerken bestaan uitsluitend in het moment. Als je het zelf niet hebt meegemaakt kun je er alleen een gevoel bij krijgen door erover te lezen of door de illegale foto's en filmpjes te bekijken die regelmatig op internet opduiken.
Illegale foto, Tino Seghal - These Associations @ Tate Modern. Foto van Phil Rogers
Met ‘This Situation’ (2007) verklaarde Tino Seghal het (filosofische) gesprek tot kunst:
De bezoeker ontmoet een groep van zes mensen, gekleed in gewone kleren, zij discussieren over filosofische kwesties. Seghal noemt ze tolken. Zodra de bezoeker binnenkomt wordt hij begroet met de woorden: 'Welkom in deze situatie!'. De spelers wisselen vervolgens van plaats met trage bewegingen en citeren een stelling uit 450 jaar intellectuele geschiedenis zonder de naam van de auteur te noemen. De belezen bezoeker zal een paar schrijvers kunnen noemen, wie goed op de hoogte is van de kunstgeschiedenis zal de toespelingen naar beroemde meesterwerken opvallen, zoals bijvoorbeeld naar Manet's 'Le Dejeuner sur l'herbe'. Maar ook de andere bezoekers kunnen deelnemen aan de discussie, zij worden daarvoor van tijd tot tijd door de tolken uitgenodigd.
Al deze handelingen druisen in tegen de gebruikelijke, persoonlijke kunstconsumptie – het individueel bestuderen van een schilderij, de stille handeling van het bekijken van een film, de afgesloten ruimte en verstilde leeswereld die in een roman worden opgeroepen – en ze benadrukken juist het belang van een meer in de openbaarheid beleefde gebeurtenis.
Volgens Bourriaud is relationele kunst een soort ‘micro-utopie’, dus niet de grootse en meeslepende sociale revolutie die door zoveel emancipatoire projecten en bewegingen in het verleden werd beloofd maar die nooit kwam. Het gaat eerder om momenten en ervaringen die ons in staat stellen andere vormen voor interactie, gemeenschappelijkheid en zelfs manier van werken te vinden. Deze gerichte activiteiten hebben niet de bedoeling de heersende logica omver te werpen maar willen er juist in opgaan of ermee contrasteren.
Relational aesthetics draagt ook een postmoderne erfenis van de kunstenaar-als-beroemdheid in zich. Het effect van de promotie van sociale ideeën versterkt de status van de kunstenaar, deze maakt naam met het ensceneren van zo’n ervaring. Kunstcriticus Hal Foster wees er in de jaren ‘90 op dat bij relational aesthetics het kunstwerk daardoor overschaduwd kan worden: 'het wordt dan een spektakel en de kunstenaar de ster'.
Bronnen:
Metropolis M
MOMA
Germany & India
Items
Voor een overzicht van onderwerpen en kunst bij het thema engagement, zie deze prezi:
Bron: Bart Lucassen
Basisteksten vind je op DIGISCHOOL
Bronnen:
Metropolis M
MOMA
Germany & India
Items
Voor een overzicht van onderwerpen en kunst bij het thema engagement, zie deze prezi:
Bron: Bart Lucassen
Basisteksten vind je op DIGISCHOOL
